ملات های ساختمانی

تعریف

ملات تازه ، جسمی است خمیری که از اختلاط جسم چسباننده ، مانند خمیر سیمان ، و جسم پر کننده ، مانند سنگدانه ی ریز ، ساخته و در صورت نیاز به مشخصات ویژه ی کاربری ، از مواد افزودنی در آن استفاده می شود . از ملات برای چسباندن قطعات مصالح بنایی به یکدیگر ، تأمین بستری برای توزیع بار ، اندود کاری ، نماسازی و بند کشی استفاده می کنند .

دسته بندی

 ملات ها ، از نظر گیرش و سخت شدن ، به دو دسته هوایی و آبی به شرح زیر تقسیم می شوند :

الف ) ملات هوایی :

این نوع ملات ها یا به طور فیزیکی در هوا خشک می شوند و آب آزاد آنها تخمیر می شود (مانند ملات گل و کاهگل ) یا به طور شیمیایی در معرض هوا می گیرند و خشک و سفت می شوند ، مانند ملات گچ و ملات آهک هوایی . این ملات ها برای گرفتن و سخت شدن و سخت ماندن به هوا نیاز دارند .

ب ) ملات آبی :

این ملات ها در آب یا هوا بطور شیمیایی می گیرند و سفت و سخت می شوند ؛ مانند ملات های سیمانی یا گل آهک.

ملات های ساختمانی ، از نظر مواد چسباننده ، به انواع زیر تقسیم بندی میشوند :

الف ) ملات گل و کاهگل :

ملات گل از مخلوط کردن آب و خاک به دست می آید . برای پیش گیری از ترک خوردن یا گسترش ترک ها ، به آن کاه می افزایند . این ملات برای اندود ساختمان های گلی ، زیرسازی اندود گچی و آب بندی بام ساختمان ها به کار می رود .

ب ) ملات آهک و خاک رس (شفته آهک) :

از مخلوط کردن آهک ، خاک رس و آب ، به دست می آید . از ملات گل آهک و شفته آهک برای جلوگیری از نشت کردن آب و همچنین پایدار کردن زمین برای بارگذاری بیشتر استفاده می شود .

پ ) ملات ساروج :

از مخلوط کردن آهک شکفته ، خاکستر چوب ، ماسه بادی ، خاک رس و گل جگن (لویی) تولید میشود . در گذشته از ساروج به عنوان ملات پایدار در برابر آب و رطوبت برای آب بندی کردن آب انبارها و حوض ها ، استفاده می شده است .

ت ) ملات های گچی :

از پاشیدن تدریجی گرد گچ ساختمانی در آب و به هم زدن آن ساخته می شود . خمیر گچ و ملات های گچ و خاک ، گچ و ماسه و گچ و پرلیت در این گروه قرار دارد . ماده ی چسباننده ی این ملات ها دوغاب گچ است . ملات های گچی زود گیر است و باید به سرعت مصرف شود . برای سفید کاری داخل ساختمان ، اتصالات قطعات گچی و، در بعضی موارد ، برای اندودهای زودگیر، مانند اندود آستر سقف های کاذب از ملات گچ استفاده می شود .

ث ) ملات گچ و خاک :

برای کند گیر کردن ملات گچ ، به آن خاک رس اضافه می کنند . نسبت خاک رس به گچ از ۲ به ۱ تا ۱به۱ متغیر است . ملات گچ و خاک بیشتر در طاق ضربی ، تیغه چینی و آستر اندودکاری های داخل ساختمان کاربرد دارد .

ج ) ملات گچ و ماسه :

محصول اختلاط گچ و ماسه ی ریزدانه است و از آن میتوان به جای ملات گچ و خاک ، برای زیرسازی اندودها در نقاطی که ماسه بادی یا ساحلی یا رودخانه ای ریزدانه فراوان است ، استفاده کرد . برای ساخت ملات گچ و ماسه باید ، مطابق استاندارد ملی ۳۰۱ ، بزرگترین اندازه ی ماسه ۲ میلی متر باشد .

چ ) ملات گچ و آهک :

افزودن دو قسمت آهک شکفته به یک قسمت وزنی گچ ، آن را کندگیر و برای قشر رویه مناسب می سازد . در مناطق مرطوب ، از ملات گچ و آهک برای اندود کردن استفاده می شود .

ح ) ملات گچ و پرلیت :

جاذب صوتی مناسب و عایق حرارتی خوبی است . این اندود خطر گسترش آتش را کاهش می دهد و در هنگام آتش سوزی ، به سبب عایق بودن ، در کاهش نفوذ حرارت به اسکلت فولادی و بتنی ساختمان مؤثر است .

خ ) ملات ماسه و آهک :

ملات هوایی است و ، برای گرفتن و سفت و سخت شدن ، به دی اکسید کربن موجود در هوا نیاز دارد . این ملات برای مصرف بین درز مناسب نیست ، زیرا دی اکسید کربن هوا به داخل آن نفوذ نمی کند و فقط سطح رویی آن کربناتی می شود . از این رو ، در مناطق مرطوب ، برای اندود سطح رویه مناسب است .

د ) ملات های پوزولانی :

این ملات ها بر دو نوع است : ۱ – ملات ماسه ، سیمان ، پوزولان ۲ – ملان مسه ، آهک ، پوزولان

ذ ) ملات پوزولان – آهک :

کاربرد آن در مناطقی است که مقاومت مصالح در برابر تأثیرات مخرب مواد شیمیایی ، به ویژه سولفات ها مورد نظر است . اگر در تهیه این ملات از گرد آجر به جای پوزولان استفاده شود ، به آن ملات سرخی گفته می شود . برای عمل آوری ملات های آهکی ، باید آنها را به مدت ۲۸ روز مرطوب نگه داشت .

ر ) ملات ماسه و سیمان :

مخلوطی است از ماسه و سیمان به نسبت های مختلف . از این ملات برای دیوارچینی ، آب بندی کف و دیوارهای آب انبارها ، آب گیرها ، پی ها ، دیواره ها (پنل ها) ، بلوک های بزرگ بتن و آجر، ساختمان های بتنی و بتن مسلح در زیر آب و زیرزمین ، و روی زمین مورد استفاده می شود . ملات ماسه سیمان دارای مقاومت زیادی به ویژه در سنین اولیه است .

ز ) ملات ماسه سیمان آهک :

این ملات ، با نسبت های مختلف از سیمان پورتلند ، آهک و ماسه تهیه می شود و در برابر سرما و یخ زدگی عملکرد بهتری دارد .

ژ ) ملات های قیری (ماسه آسفالت) :

این ملات از مخلوط قیر مناسب و ماسه ، به نسبت های معین ، تولید می شود و از آنها در ساختن رویه ی پیاده روها ، پوشش محافظ لایه ی نم بندی بام ها ، پر کردن درز قطعات بتنی کف پارکینگ ها و پیاده روها استفاده می شود .

س ) ملات های بنایی :

این ملات مخلوطی است از چسباننده های غیر آلی ، سنگدانه ها ، آب و برخی افزودنی ها . ملات های بنایی از نظر کاربرد دارای انواع زیر است :
– ملات برای کاربردهای عمومی : در بندکشی هایی با ضخامتی بیشتر از ۳ میلی متر که در آن فقط سنگدانه های با وزن معمولی به کار می رود .
ملات با بستر نازک : در بندکشی هایی که با ضخامت بین ۱ تا ۳ میلی متر طراحی شده است .

ش ) ملات های آماده :

این ملات ها در کارخانه پیمانه و مخلوط و در دو نوع زیر عرضه می شود :
– ملات خشک ، که از پیش مخلوط شده و فقط به افزایش آب نیاز دارد .
– ملات تر ، که برای مصرف آماده است .

ص ) ملات بنایی سبک :

ملاتی که چگالی سخت شده ی خشک آن برابر یا کمتر از ۱۵۰۰ کیلوگرم بر متر مکعب است .

استانداردها

ویژگی ها

مواد تشکیل دهنده ی ملات ها شامل سیمان پرتلند ، سیمان پورتلند پوزولانی ، سیمان بنایی، سیمان های سرباره ای ، سیمان پرتلند آهکی ، خاکستر بادی و دیگر پوزولان های مورد استفاده با آهک ، آهک زنده برای مصارف ساختمانی ، آهک هیدراته برای مصارف بنایی ، ماسه برای ملات سیمانی و ماسه برای ملات گچ ، باید با ویژگی های داده شده در استاندارد ملی مربوط مطابقت داشته باشند .
ملات های بنایی و تهیه و به کار بردن آنها (ملات های ماسه سیمان ، باتارد ) باید مطابق استاندارد ملی شماره ۷۰۶ ایران باشد .
مطابق استاندارد ملی شماره ۷۰۶ ایران ، خواص ملات سخت شده عبارت است از : مقاومت فشاری ، مقاومت چسبندگی ، دوام ، چگالی و خواص حرارتی و خواص ملات تازه در برگیرنده عمر کاری ، مقدار کلراید و مقدار هواست .
برای تهیه ی ملات ها ، تا حد ممکن باید از ابزار اندازه گیری دقیق و دستگاه های مخلوط کن استفاده شود . در اندازه گیری ملات مورد استفاده در ساختمان ، باید نسبت های تعیین شده ی این مواد ، کنترل و به دقت حفظ شود . برای حفظ این نسبت ها ، استفاده از بیل و کمچه و نظایر آن مجاز نیست و باید حتما از پیمانه ای با حجم معین استفاده شود .
همه ی مواد چسباننده و سنگدانه باید بین ۳ تا ۵ دقیقه ، در یک مخلوط کن پیمانه ای مکانیکی ، با حداکثر مقدار آبی که غلظت با کارایی لازم را به دست دهد ، مخلوط شود . مخلوط کردن دستی ملات فقط با اجازه نامه ی کتبی ناظر ساختمان ، که روش مخلوط کردن دستی در آن مشخص شده است ، مجاز است . از افزودن خاک به ملات ، برای لوز دادن آن ، باید خودداری شود .
ملات هایی که سفت شده اند ، نباید با افزودن آب برای رسیدن به غلظت مورد نیاز ، دوباره درهم آمیخت . همچنین اگر دو ساعت و نیم از مخلوط شدن ملات بگذرد ، نباید از آن استفاده کرد .
در جایی که خطر تأثیر سولفات ها وجود دارد ، در ساخت ملات های سیمانی ، باید از سیمان های نوع ۲ ، ۵ یا پوزولانی ، استفاده کرد .
مواد افزودنی ملات های بنایی شامل : بهبود دهنده چسبندگی ، افزاینده ی کارایی ، زودگیر کننده ها ، کندگیر کننده ها و مواد دافع آب و مانند اینهاست . ملات رنگی را می توان از اختلاط گرد رنگ ، حداکثر تا ۱۰ درصد وزنی مواد چسباننده در ملات ها و اندودهای سیمانی و آهکی ، به دست آورد . رنگ های مصرفی باید از نظر شیمیایی بی اثر و در برابر نور و قلیاها مقاوم باشند .
در کارهای مختلف بنایی می توان براساس نیازهای طراحی از انواع سیمان های مختلف ، مانند پوزولانی ، بنایی استفاده کرد .

آزمایش های استاندارد

آزمایش هایی که باید روی ملات ها انجام شود ، به این شرح است : آزمایش های روانی ملات ، قابلیت نگهداری آب و مقاومت فشاری .

استانداردهای مرجع

–    استاندارد ملی ایران شماره ۱-۷۰۶ ، ” ملات بنایی – ویژگی ها – قسمت اول – ملات اندودکاری بیرونی و داخلی ”
–    استاندارد ملی ایران شماره ۲-۷۰۶ ، ” ملات بنایی – ویژگی ها – قسمت دوم – ملات برای کارهای بنایی ”
–    استاندارد ملی ایران شماره ۶۱۷۱ ، ” خاکستر بادی و سایر پوزولان های مورد استفاده با آهک – ویژگی ها و روش های آزمون ”
–    استاندارد ملی ایران ۱۹۰۳ ، ” ملات های بنایی ، بخش اول ملات های ماسه سیمان – باتارد – روش تهیه و کاربرد ”
–    استاندارد ملی ایران شماره ۳۰۱ ، ” ماسه برای اندود گچ ”
–    استاندارد ملی ایران ۱-۱۲۰۱۵، ” گچ های ساختمانی و اندودهای گچی آماده – قسمت اول : ویژگی ها ”
–    استاندارد ملی ایران ۶-۹۱۵۰ ، ” ملات بنایی – روش آزمون – قسمت ششم – تعیین جرم حجمی ملات تازه ”
–    استاندارد ملی ایران ۷-۹۱۵۰ ، ” ملات بنایی – روش آزمون – قسمت هفتم – تعیین مقدار هوای ملات تازه “.
–    استاندارد ملی ایران ۹-۹۱۵۰ ، ” ملات بنایی – روش آزمون – قسمت نهم– تعیین عمر کارایی و زمان تصحیح ملات تازه “.
–    استاندارد ملی ایران ۱۰-۹۱۵۰ ، ” ملات بنایی – روش آزمون – قسمت دهم– تعیین چگالی انبوهی خشک ملات سخت شده “.
–    استاندارد ملی ایران ۱۱-۹۱۵۰ ، ” ملات بنایی – روش آزمون – قسمت یازدهم– تعیین مقاومت خمشی و فشاری ملات سخت شده “.
–    استاندارد ملی ایران ۱۲-۹۱۵۰ ، ” ملات بنایی – روش آزمون – قسمت دوازدهم– تعیین مقاومت چسبندگی ملات های اندودکاری بیرونی و داخلی سخت شده ، به مصالح زیر کار “
–    استاندارد ملی ایران ۱۸-۹۱۵۰ ، ” ملات بنایی – روش آزمون – قسمت هجدهم – تعیین ضریب جذب آب موئینه ملات سخت شده “.
–    استاندارد ملی ایران ۱۹-۹۱۵۰ ، ” ملات بنایی – روش آزمون – قسمت نوزدهم – تعیین نفوذ بخارآب ملات های اندودکاری نمای بیرونی و داخلی سخت شده “.
–    استاندارد ملی ایران ۲۱-۹۱۵۰ ، ” ملات بنایی – روش آزمون – قسمت بیست ویکم  –  تعیین سازگاری ملات های اندودکاری بیرونی یک لایه با مصالح زیر کار “.
–    استاندارد ملی ایران ۲-۹۱۵۰ ، ” ملات بنایی – قسمت دوم – نمونه گیری توده ای (انبوهی) ملات و تهیه ملات های آزمایشی “.
–    استاندارد ملی ایران ۱۷-۹۱۵۰ ، ” ملات بنایی – قسمت هفدهم – تعیین مقدار کلرید محلول در آب برای ملات تازه ”
–    استاندارد ملی ایران ۳-۹۱۵۰ ، ” ملات بنایی – قسمت سوم – تعیین روانی ملات تازه ”
–    استاندارد ملی ایران ۶-۹۱۵۰ ، ” ملات بنایی – قسمت ششم – تعیین جرم حجمی ملات تازه ”
–    استاندارد ملی ایران ۷۰۶ ، ” ملات های بنایی ”
–    استاندارد ملی ایران ۶-۲۹۳۰ ، ” افزودنی های بتن ، ملات و دوغاب – قسمت ششم : نمونه برداری و کنترل و ارزیابی انطباق ”
–    استاندارد ملی ایران ۱۰-۸۱۱۷ ، ” افزودنی های بتن ، ملات و دوغاب – قسمت دهم : تعیین مقدار کلرید محلول در آب – روش آزمون ”
–    استاندارد ملی ایران ۲-۸۱۱۷ ، ” افزودنی های بتن ، ملات و دوغاب – قسمت دوم :
زمان گیرش – روش آزمون “
–    استاندارد ملی ایران ۴-۸۱۱۷ ، ” افزودنی های بتن ، ملات و دوغاب – قسمت چهارم : اندازه گیری آب انداختگی بتن – روش آزمون ”
–    استاندارد ملی ایران ۵-۸۱۱۷ ، ” افزودنی های بتن ، ملات و دوغاب – قسمت پنجم : اندازه گیری جذب مویینه – روش آزمون ”
–    استاندارد ملی ایران ۶-۸۱۱۷ ، ” افزودنی های بتن ، ملات و دوغاب – قسمت ششم : طیف سنجی مادون قرمز – روش آزمون ”
–    استاندارد ملی ایران ۸-۸۱۱۷ ، ” افزودنی های بتن ، ملات و دوغاب – قسمت هشتم: تعیین مقدار مواد خشک – روش آزمون”
–    استاندارد ملی ایران ۸۱۹۳ ، ” بتن – تعیین مقاومت فشاری ملات بتن پیش آکنده در آزمایشگاه – روش آزمون ”
–    استاندارد ملی ایران ۸۸۷۱ ، ” دوغاب برای بنایی – ویژگی ها ”
–    استاندارد ملی ایران ۸۹۴۵ ، ” ملات – تعیین مقاومت چسبندگی ملات به قطعات بتنی – روش آزمون ”
–    استاندارد ملی ایران ۸۹۴۶ ، ” اندازه گیری کلرید محلول در اسید در ملات و بتن سخت شده – روش آزمون ”
–    استاندارد ملی ایران ۸۹۴۷ ، ” اندازه گیری کلرید محلول در آب در ملات و بتن سخت شده – روش آزمون ”
–    استاندارد ملی ایران ۱۰۴۴ ، ” ملات دارای سیمان هیدرولیکی – جمع شدگی ناشی از خشک شده – روش آزمون ”
–    استاندارد ملی ایران ۱۰۴۵ ، ” ملات دارای سیمان هیدرولیکی – اندازه گیری روانی – روش آزمون ”
–    استاندارد ملی ایران ۱۱۷۹۰ ، ” تعیین پتانسیل انبساط ملات های سیمان پرتلند در معرض سولفات – روش آزمون “

ایمنی ، بهداشت و ملاحظات زیست محیطی

آهک به چشم و مو آسیب میرساند و تنفس بخار آهک زنده ، هنگام شکفتن ، زیان آور است .بهتر است در کارگاه ساختمانی از آهک هیدراته استفاده شود . اگر باید آهک زنده در محل مصرف شکفته شود ، حتما باید به ایمنی کار توجه شود .
هنگام مصرف ملات های آهکی ، استفاده از دستکش و ماسک لازم است . در کارگاه ساختمانی ، باید ترتیبی اتخاذ گردد تا از تماس سیمان یا ملات های سیمانی با پوست کاربر جلوگیری شود .
از آنجا که فرآیند تولید سیمان ، به سبب تولید مقدار زیادی CO2 ، موجب آسیب شدید محیط زیست می شود ، بهتر است ، به جای سیمان پرتلند ، از ملات سیمان بنایی ، سیمان پوزولانی یا حداقل باتارد استفاده شود .

سازگاری

آب آهک سبب خوردگی فلزات ، به ویژه سرب ، روی و آلومینیوم ، می شود ، بنابراین ، باید قطعات فلزی را ، پیش از قرار دادن در ملات های آهکی یا سیمانی ، با مواد مناسب اندود کرد .

بسته بندی ، حمل و نگهداری

مواد چسباننده و سنگدانه را باید به گونه ای انبار کرد که از آلودگی یا داخل شدن مواد خارجی در آنها جلوگیری شود . انبار کردن و نگهداری سیمان باید مطابق استاندارد مربوط صورت گیرد . هنگام تهیه و حمل ملات ، باید آن را از آسیب یخ بندان ، باران ، آفتاب و دیگر عوامل جوی محافظت کرد .