3-1 دسته بندی و تعریف تصرف ها
بازگشت به تعریف تصرف در قسمت تعاریف این مبحث ، دسته بندی تصرف ها و تعریف یکایک آن ها در این قسمت ارائه می شود. در پایان این قسمت جدولی قرار گرفته که گروه بندی و مثال هایی از تصرف ها در هر گروه را نشان می دهد.

3-1-1 تصرف های مسکونی(م)
هربنا یا بخشی از یک بنا که در آن شخص یا خانواده ای زندگی کند و به منظور خوابیدن از آن استفاده شود ، به استثنای بناهایی که در گروه تصرف های درمانی / مراقبتی دسته بندی می شوند ، دارای تصرف مسکونی شناخته می شود. بناهای با تصرف مسکونی شامل موارد زیر می شوند:

3-1-1-1 گروه م – 1
تصرف های مسکونی که متصرفان عمدتاٌ به طور موقت (کمتر از یک ماه ) در آن اقامت دارند ، شامل موارد زیر :
- مسافرخانه ها و مسافرپذیرها (برای اقامت موقت)،
- هتل ها، هتل آپارتمان ها و متل ها.

3-1-1-2 گروه م -2
تصرف های مسکونی شامل بیشتر از دو واحد مسکونی که متصرفان آن به طور عمده ، به صورت دائم در ساختمان ساکن هستند ، شامل موارد زیر :
- بناهای آپارتمانی ،
- اقامتگاه های غیرموقت سازمانی ، مذهبی ، ورزشی و نظایر آن ،
- خوابگاه ها ،
- اقامتگاه های تفریحی شراکتی.

3-1-1-3 گروه م - 3
تصرف های مسکونی که برای مراقبت شبانه روزی از افراد به تعداد 6 تا 16 نفر ( به غیر از تعداد کارکنان ) استفاده می شوند.

توجه : تصرف های غیر مسکونی که به این منظور استفاده می شوند و همچنین بناهایی که برای مراقبت شبانه روزی از افراد بیش از 16 نفر مورد بهره برداری قرار می گیرند ، حسب موضوع دریکی از زیر گروه های تصرف های درمانی/مراقبتی دسته بندی می شوند.

3-1-1-4 گروه م -4
تصرف های مسکونی شامل حداکثر 3 طبقه بر روی سطح دسترس معبر که برای اقامت یک یا دو خانوار در نظر گرفته می شوند و متصرفان آن به طور عمده ، به صورت دائم در ساختمان ساکن هستند.
تا هنگام تهیه و ابلاغ مقررات اختصاصی جداگانه برای این گروه تصرف ، باید از مقررات مربوط به گروه م – 2 تبعیت گردد.

3-1-2 تصرف های آموزشی (آ)
هربنا یا بخشی از یک بنا که در آن اشخاص به تعداد حداقل 6 نفر به منظورهای آموزشی در دوره های تحصیلی ابتدایی تا دبیرستان در یک جا جمع شوند ، دارای تصرف آموزشی شناخته می شود . همچنین هربنا یا بخشی از بنا که به منظور آموزش یا مراقبت از بیش از 5 کودک با سن بیش از 3 سال برای قسمتی از طول شبانه روز استفاده شود ، در این تصرف قرار می گیرد .

تبصره : کاربری های آموزشی  در دوره های تحصیلی بالاتر از دبیرستان جزو دسته تصرف های آموزشی محسوب نشده و جزو دسته تصرف های حرفه ای /  اداری قرار
می گیرند.

3-1-3 تصرف های درمانی / مراقبتی (د)
هر بنا یا بخشی از یک بنا که در آن اشخاص به دلیل داشتن محدودیت یا معلولیت جسمی و یا ذهنی ، بیماری یا کهولت تحت مراقبت پزشکی و نظایر آن باشند ، یا به منظور مجازات یا بازپروری تحت نظر یا بازداشت قرار گرفته و آزادی حرکت از آنان سلب شده باشد ، دارای تصرف درمانی / مراقبتی شناخته می شود . تصرف های درمانی / مراقبتی به چهار گروه د-1 تا د-4 تقسیم میشود .
3-1-3-1 گروه د-1
این تصرف شامل بنا یا بخشی از بنا می شود که برای پذیرایی از بیش از 16 نفر به طور شبانه روزی استفاده می شود که به علت شرایط روحی یا سایر دلایل ، در یک محیط مسکونی تحت مراقبت بوده و خدمات مراقبتی به آنان ارائه می گردد . متصرفان در این تصرف قادر هستند تا در صورت وقوع یک موقعیت اظطراری بدون کمک فیزیکی کارکنان، واکنش لازم را از خود نشان دهند . این تصرف شامل مراکز نگهداری از آسیب دیدگان اجتماعی ، مراکز ترک اعتیاد و موارد مشابه می شود .
3-1-3-2 گروه د-2
شامل بنا یا بخشی از بنا که به منظور ارائه خدمات شبانه روزی پزشکی ، جراحی ، روانپزشکی ، پرستاری ، یا نگهداری از کودکان بی سرپرست و نظایر آن برای افرادی به تعداد بیش از پنج نفر که بعضاٌ قادر به مراقبت از خود نیستند ، استفاده می شود . این تصرف شامل بیمارستان ها ، درمانگاه ها ، تیمارستان ها و شیرخوارگاه ها و موارد مشابه می شود . همچنین هرگونه مرکز مراقبت از کودکان کمتر از 3 سال به تعداد بیش از 5 نفر که در آن کودکان برای کل مدت شبانه روز نگهداری می شوند ، باید جزو گروه د-2 قرار داده شود .
3-1-3-3 گروه د-3
این تصرف شامل بناهایی می شود که در آن افراد به تعداد بیش از پنج نفر به دلایل امنیتی نگهداری شوند و آزادی حرکت آن ها به دلایل امنیتی محدود شده باشد . این تصرف شامل موارد زیر می گردد : زندان ها ، بازداشتگاه ها ، ندامتگاه ها و اندرزگاه ها ، دارالتأدیب ها و مراکز بازپروری .
3-1-3-4 گروه د-4 (مراقبت های روزانه )
هر بنایی که در آن افراد در هر سنی به تعداد بیش از پنج نفر به وسیله افرادی غیر از والدین، خویشاوندان یا وابستگان خود در محلی غیر از خانه خود و به مدت کمتر از 24 ساعت مراقبت شوند ، در این گروه قرار می گیرد . آسایشگاه هایی که برای مراقبت شخصی برای کمتر از 24 ساعت و برای بیش از پنج نفر افراد بالغ استفاده شود (مانند مراکز مراقبت روزانۀ سالمندان ) ، و نیز مراکزی که برای نگهداری بیش از پنج کودک با سن کمتر از 3سال به مدت کمتر از 24 ساعت استفاده شوند (مانند مهد کودک ها ) ، باید جزو این گروه قرار گیرند .

3-1-4 تصرف های جمعی (ت)
هر بنا یا بخشی از بنا که برای تجمع افراد به منظورهایی مانند تشکیل گردهمایی های اجتماعی یا مذهبی ، برگزاری جشن ها و مراسم ، خوردن و آشامیدن ، یا سالن های انتظار در پایانه های مسافری استفاده شود ، جزو تصرف تجمعی قرار می گیرد .
چنانچه ساختمان یا واحد تصرف مستقلی در آن برای اهداف تجمعی برای افراد به تعداد کمتر از 50 نفر استفاده شود ، آن را باید جزو تصرف حرفه ای / اداری قرار داد .
چنانچه اتاق یا فضایی برای اهداف تجمعی توسط افراد کمتر از 50 نفر در جنب سایر تصرف ها به کار رود ، باید به عنوان قسمتی از همان تصرف در نظر گرفته شود و نیازی به قرار دادن آن در گروه تجمعی نیست .
چنانچه اتاق یا فضایی با مساحت حداکثر تا 70 متر مربع برای اهداف تجمعی در جنب سایر تصرف ها به کار رود ، باید به عنوان قسمتی از همان تصرف در نظر گرفته شود و نیازی به قرار دادن آن در تصرف تجمعی نیست .
فضاهای جمعی که جزو فضاهای جنبی در تصرف های آموزشی محسوب می شوند ( مانند کتابخانه ، تریا ، سالن ورزشی یا سالن سخنرانی در مدارس ) جزئی از تصرف آموزشی محسوب شده و نیازی به قرار دادن آن ها در تصرف تجمعی نیست .
تصرف های جمعی شامل موارد زیر می گردد :
3-1-4-1 گروه ت-1
مجموعه دارای فضاهای تجمع ، معمولا با صندلی ثابت ، که برای ارئه یا تماشای اجراهای نمایشی یا تصاویر متحرک استفاده می شوند ، شامل سینماها ، تئاترها و استودیوهای رادیویی تلویزیونی که تماشاچی می پذیرند .
3-1-4-2 گروه ت-2
مجموعه هایی دارای فضاهای تجمع که برای صرف غذا یا نوشیدنی استفاده می شوند ، شامل سالن های ضیافت ، رستوران ها ، تریاها و نظایر آن ها .
3-1-4-3 گروه ت-3
مجموعه های دارای فضاهای تجمع که به منظور نیایش ، جشن یا سرگرمی استفاده می شوند و یا تصرف های تجمعی که در سایر گروه های تصرف (ت) قرار نگرفته باشند ، شامل مساجد ، کلیساها یا سایر اماکن مذهبی ، سالن های بازی های تفریحی ، گالری های هنری ، سالن های سخنرانی ، سالن های اجتماع ، دادگاه ها و دادسراها ، سالن های نمایشگاهی ، باشگاه های ورزشی (بدون جایگاه تماشاچی ) ، استخرهای سرپوشیده (بدون جایگاه تماشاچی) و محوطه های آن ها ، زمین های سرپوشیده تنیس (بدون جایگاه تماشاچی) ، کتابخانه ها ، موزه ها ، سالن های انتظار در ترمینال های مسافرتی ، سالن های بیلیارد و محوطه های آن ها .
3-1-4-4 گروه ت-4
مجموعه های دارای فضاهای تجمع که به منظور تماشای فعالیت ها و بازی های ورزشی داخل سالن که دارای تماشاچی هستند ، شامل استادیوم ها و مجموعه های ورزشی سرپوشیده.
3-1-4-5 گروه ت-5
مجموعه های دارای فضاهای تجمع که به منظور انجام یا تماشای فعالیت ها در فضای باز استفاده می شوند ، شامل پارک های تفریحی و استادیوم های سرباز .

3-1-5 تصرف های حرفه ای / اداری (ح)
هر بنا با بخشی از بنا که برای انجام امور و ارائه خدمات حرفه ای یا ادارای استفاده شود که می تواند شامل نگهداری یا انبار مدارک و بایگانی نیز شود . از جمله مهمترین بناهای با تصرف حرفه ای / اداری عبارتند از :
•    همۀ دفاتر امور اداری ،
•    بانک ها ، شعب پست ، تلگراف و تلفن ،
•    آرایشگاه ها ،
•    کلینیک ها و مطب های پزشکی که بیمار در آن ها به طور شبانه روز بستری نمیشود ،
•    آزمایشگاه ها و مراکز تشخیص طبی ،
•    نمایشگاه های اتومبیل ،
•    مغازه های کپی و پرینت ،
•    دفاتر و شرکت های خدمات حرفه ای ( نظیر مهندسی ، معماری وغیره ) ،
•    ایستگاه های رادیو و تلویزیون ،
•    فعالیت های آموزشی بالاتر از دبیرستان ،
•    آزمایشگاه های تحقیقاتی یا کنترل کیفیت ،
•    ایستگاه های نیروهای انتظامی و آتش نشانی ،
•    ماشین شویی ها ،
•    کلینیک های حیوانات ،
•    برج های کنترل ترافیک هوایی .

3-1-6 تصرف های کسبی / تجاری (ک)
هر بنا یا بخشی از بنا که برای نمایش و فروش اجناس و کالای مختلف استفاده شده و مقادیری کالا نیز در آن به منظور دسترسی برای فروش به مشتریان انبار شده است . از جمله مهمترین بناهای با تصرف کسبی / تجاری موارد زیر را می توان نام برد :
•    فروشگاه ها و مغازه ها ،
•    سالن ها و میادین فروش ،
•    بازارها و بازارچه ها ،
•    عمده فروشی ها ،
•    داروخانه ها .

3-1-7 تصرف های صنعتی (ص)
هر بنا یا بخشی از بنا که به منظور ساخت ، مونتاژ، تولید ، بسته بندی ، تعمیر یا فرایندهای مربوط به تولید مورد استفاده قرار گیرد ، به شرطی که جزو تصرف های مخاطره آمیز نباشد ، جزو تصرف صنعتی شناخته می شوند . تصرف های صنعتی به شرح زیر به دو گروه (ص-1) و (ص-2) تقسیم می شوند .
3-1-7-1 گروه ص-1 : تصرف های صنعتی میان خطر
 تصرف های صنعتی که جزو گروه کم خطر نباشند ، جزو گروه ص-1 قرار داده می شوند، از جمله صنایع زیر :
صنایع الکترونیک و قطعات برقی ، تولید لامپ ، وسایل ورزشی ، خودرو و سایر وسایل نقلیه موتوری ، دوچرخه سازی ، تولید انواع قایق ، ماشین های اداری ، تجهیزات عکاسی و فیلمبرداری ، فرش و موکت ، پوشاک ، تولید مبلمان و روکش مبلمان ، خشکشویی ها ، ماشین های ساختمانی و کشاورزی ، صنایع هواپیمایی ، تولید حشره کش ، صنایع شوینده ، صنایع غذایی ، پخت نان و شیرینی ، تولید محصولات از جنس بوته و گیاهان خشک ، محصولات از جنس کنف ، صنایع چرم ، صنایع ماشین سازی ، خراطی و فرزکاری چوب ، فیلمبرداری تلویزیونی و تصاویر متحرک (بدون تماشاچی) ، کالای نوری ، صنایع کاغذ ، صنایع پلاستیک ، صنایع چاپ ، ماشین های تفریحی ، کوره های سوزاندن زباله ، تولید کفش ، نساجی ها ، دخانیات ، صنایع چوب و کابینت .
3-1-7-2 گروه ص-2 :تصرف های صنعتی کم خطر
تصرف های صنعتی که برای تولید و ساخت کالای غیر قابل سوختن استفاده شده و در حین فرآیندهای تولید ، کارهای تکمیلی و بسته بندی ، با هیچ گونه خطر حریق همراه نیستند ، تحت گروه (ص-2) بسته بندی می شوند . از جمله موارد زیر :
مصالح بنایی نظیر آجر ، محصولات سرامیکی ، گداز فلزات ، محصولات شیشه ، گچ ، یخ، محصولات فلزی (ساخت و شکل دهی) ، نوشابه های غیر الکلی .

3-1-8 تصرف های انباری (ن)
هر بنا یا بخشی از بنا که برای انبار کردن استفاده شود ،به شرطی که جزو تصرف های مخاطره آمیز نباشد ، جزو تصرف انباری قرار می گیرد . تصرف های انباری به دو دسته (ن-1) و (ن-2) تقسیم می شوند .
3-1-8-1 گروه ن-1 ک تصرف های انباری میان خطر
ساختمان هایی با تصرف انباری که جزو تصرف (ن-2) نباشند ، جزو این دسته قرار میگیرند . از جمله انبارهای کالا و محصولات زیر :
کاغذ ، کتاب ، کیف و البسه ، بامبو و خیزران ، الوار ، چرم ، خز ، کفش ، پوتین ، چکمه ، مقوا و جعبه مقوایی ، پشم ، کاموا ، طناب ، مبلمان ، چسب ، کفپوش های لینولئوم ، غلات ، ابریشم ، صابون ، شکر ، تایر ، تنباکو ، دخانیات ، روکش و پرکننده مبلمان و شمع .
3-1-8-2 تصرف های انباری کم خطر
ساختمان هایی با تصرف انبار برای نگهداری مواد غیرقابل سوختن ، که می توانند بر روی پالت های چوبی قرار گرفته یا در داخل کارتن ها یا لفافه های کاغذی بسته بندی شده باشند . این محصولات می توانند دارای مقادیر اندکی تزئینات پلاستیکی (مثلاٌ به عنوان دسته ، گیره یا پوشش نازک) نیز باشند . از جمله انبارهای کالای زیر :
کیسه های سیمان ، گچ ، آهک ، لبنیات در بسته بندی های مقوایی بدون واکس ، باتری های خشک ، سیم پیچی های الکتریکی ، موتورهای برقی ، قوطی های خالی ، محصولات غذایی ، اغذیه در بسته بندی های غیرقابل سوختن ، میوه و سبزیجات در بسته بندی های غیر پلاستیکی ، غذای منجمد ، شیشه ، ظروف شیشه ای خالی یا دارای مایعات غیرقابل سوختن ، تخته گچی ، رنگدانه های خنثی ، کابینت فلزی ، میز فلزی با روکش و تزئینات پلاستیک ، قطعات فلزی ، آینه ، پارکینگ اتومبیل ، چینی ، عاج ، اجاق ، ظرفشویی و خشک کن .

3-1-9 تصرف های مخاطره آمیز (خ)
هر بنا یا بخشی از یک بنا ، اگر به مقاصدی مورد استفاده قرار گیرد که با مواد و محصولات بسیار قابل احتراق ، آتش زا ، سمی یا انفجاری در ارتباط باشد ، دارای تصرف مخاطره آمیز شناخته می شود . این مواد و محصولات ممکن است در زمانی کوتاه و به سرعت بسوزند یا منشأ شعله های گسترده ، دود و گاز زیاد ، تشعشعات رادیواکتیو ، انفجار ، مسمومیت یا خورندگی بوده و یا اینکه از لحاظ ترکیب ، دارای اسیدها و بازهای بسیار قوی و مخرب باشند . همچنین بناهایی که فضای داخل آنها به دلیل آسیا کردن مواد ، مملو از ذرات بسیار ریز و غبارهای قابل اشتعال باشد ، جزو این گروه محسوب می شوند به عنوان مثال ، ساختمان هایی که برای مقاصد زیر استفاده می شوند ، می توان نام برد :
آ – انبار و نگهداری بیش از 23 متر مکعب از یکی از مواد استیلن ، هیدروژن ، گازهای طبیعی قابل اشتعال ، آمونیاک ، کلرین ، فسژن ، دی اکسید گوگرد ، دی اکسید کربن ، اکسید متیل ، هرگونه گاز قابل انفجار یا سمی ، گازهای سرمازا ، و غیره با فشار 103 کیلو پاسکال و بیشتر .
ب – انبار و نگهداری مایعات بسیار قابل اشتعال .
پ – انبار و نگهداری مواد و مهمات منفجره ، سوخت موشک و مشابه .
ت – انبار و نگهداری هرگونه مواد بسیار قابل اشتعال .
ث – ساختمان هایی که غبارات قابل انفجار ( مانند پودر آلومینیوم یا سیلوهای آرد ) در آنها وجود داشته باشد .
ج – انبار یا نگهداری اسیدها ، بازها ، اکسیدکننده های قوی .
چ – سایر ساختمان ها به تشخیص مقام قانونی مسئول .

با توجه به تنوع و پیچیدگی های خاص این نوع مواد ، تمهیدات و الزامات ایمنی کاملاٌ تخصصی برای طرح و اجرای ساختمان های مخاطره آمیز نیاز است که به آیین نامه های تخصصی مربوط می شود و عمدتاٌ خارج از حوزه مقررات ملی ساختمان است . در حین حال مقام قانونی مسئول به تشخیص خود می تواند رعایت تمام یا قسمت هایی از مقررات را (علاوه بر مقررات اختصاصی مربوط) در این ساختمان ها خواستار شود .

3-1-10 تصرف های متفرقه (ف)
ساختمان ها و ساختارهایی که دارای ماهیت فرعی باشند و نیز ساختمان هایی که در هیچیک از تصرف های 9 گانه ذکر شده در بالا جای نگیرند ، جزو گروه تصرف های متفرقه قرار داده شوند . از جمله ساختمان های زیر را می توان نام برد :
ساختمان های مربوط به کارهای کشاورزی ، آغل حیوانات و اصطبل ، گلخانه ها ، انبار شخصی غلات در مجاور تصرف های مسکونی ، پارکینگ شخصی اتومبیل .

جدول راهنمای حروف اختصاری تصرف ها
حروف اختصاری تصرف ها در جدول 3-1 ارائه شده است ، تا کاربران به نحو ساده تری بتوانند ، نوع تصرف ساختمان های مختلف رایج را یافته و با تقسیم بندی های ارائه شده در مقررات تطبیق دهند .

3-2 دسته بندی ساختمان ها از نظر تعداد طبقات و نحوه قرارگیری بر زمین
ساختمان ها ، از نظر تعداد طبقات و نحوۀ قرارگیری بر زمین ، در این مبحث به صورت زیر دسته بندی می شوند :

3-2-1 دسته بندی کلی :
آ –ساختمان های یک و دو طبقه ، ب – ساختمان های سه و چهار طبقه و
پ – ساختمان های بیش از چهار طبقه تا ارتفاع 23 متر و ت – ساختمان های با ارتفاع بیش از 23 متر .

3-2-2 گروه بندی جزئی :
آ – ساختمان های یک و دو طبقه :
گروه 1 : ساختمان های ردیفی و متصل ؛
گروه 2 : ساختمان های مجزا و منفصل ؛
گروه 3 : ساختمان های ترکیبی با الگوی حیاط مرکزی .

ب – ساختمان های سه و چهار طبقه :
گروه 4 : ساختمان های ردیفی و متصل ؛
گروه 5 : ساختمان های مجزا و منفصل .

پ – ساختمان های بیش از 4 طبقه تا 23 متر ارتفاع :
گروه 6 : ساختمان های ردیفی و متصل ؛
گروه 7 : ساختمان های مجزا و منفصل .

ت – ساختمان های بلند
گروه 8 : ساختمان های با بیش از 23 متر ارتفاع