آئین نامه های روسازی

مقررات و آئین نامه های بین المللی روسازی راه، برای مراحل طراحی، اجرا، و کنترل کیفیت و نگهداری راه، متنوع و گوناگون است. شماری از آنها برای کلیه مراحل بالا و برخی نیز برای یک یا چند مرحله، مشخصات و معیارهای فنی لازم را تدوین می نماید، که مشهورترین و معتبرترین آنها بشرح زیر می باشد:

1. استاندارد اِی اِس تی اِم (ASTM)

استانداردهای تدوین شده توسط این موسسه که سابقه ای بیش از یک قرن دارد، ویژه مصالح و مواد مصرفی در کلیه صنایع، از جمله صنعت راهسازی است.

معیارها و ضوابط کلیه مصالح مورد کاربرد در روسازی های بتنی، آسفالتی و مختلط شامل لایه های غیرآسفالتی، آسفالتی، بتنی و مواد چسباننده آنها نظیر قیر، سیمان، آهک و سایر افزودنی های شیمایی و نیز آزمایش های کنترل کیفیت در این استاندارد، طی مجلدات 04-¬¬01 الی 04-04 و 04-08 تهیه شده که به طور مرتب تجدید چاپ می شود و در صورت لزوم مورد بازنگری قرار می گیرد. این استاندارد درگذشته و حال یکی از مراجع اصلی برای مصالح مصرفی در روسازی راه ها در ایران بوده و استفاده از آن در صنعت راهسازی ایران سابقه ای طولانی دارد.

2. راهنما و استانداردهای آشتو (AASHTO)

سابقه موسسه آشتو و آئین نامه های فنی و آزمایشگاهی کنترل کیفیت آن، که ویژه صنعت راهسازی است، به بیش از 90 سال می رسد و کلیه مراحل طرح، اجرا، کنترل کیفیت، نگهداری و آزمایش های مصالح مصرفی در زیرسازی و روسازی را در بر می گیرد. اصول و مبانی طرح روسازی راه آشتو که مراحل تدوین مقدماتی آن بعد از آزمایش های صحرائی مشهور سال 59-1958 شروع و در سال 1986 نهائی شده و آخرین چاپ تجدیدنظر شده آن در سال 2004 منتشر گردیده، جامع ترین آئین نامه و برای روسازی بتنی و آسفالتی است. سابقه استفاده از آئین نامه های آشتو در ایران، نه فقط در مورد مشخصات روسازی، که در زمینه طرح اجزاء هندسی راه به سال 1334 می رسد که طی ابلاغیه های فنی مشترک وزارت راه و ترابری و سازمان مدیریت و برنامه ریزی وقت صادر شده است.

3. استاندارد بی اِس (BS)

استاندارد انگلستان (بی اِس)، نظیر آئین نامه آشتو ویژه مصالح و مواد مصرفی در صنعت راه، برای کلیه مراحل طرح، اجرا، نگهداری و آزمایش کنترل کیفیت و مصالح مصرفی در زیرسازی و روسازی و مشخصات فنی آنها تدوین شده است، که مجلدات متعددی را در بر می گیرد.

4. انستیتو آسفالت ( Asphalt Instiute)

معیارها و ضوابط انستیتو آسفالت عمدتاً ویژه طرح، اجرا، نگهداری و بهسازی روسازی انعطاف پذیر و رویه های مختلف آسفالتی است، ضمن آنکه برای بهسازی و روکش تقویتی رویه های بتنی با آسفالت نیز، مقرراتی را تدوین کرده است .

نشریه 1-MS انستیتو آسفالت

این آئین نامه به طراحی روسازی آسفالتی معمولی و تمام آسفالته، براساس روش تجربی، نظری اختصاص یافته که در مورد مشخصات مصالح مصرفی در این روسازی ها و آزمایش های کنترل کیفیت به ضوابط و استاندارد اِی اِس تی اِم و آشتو استناد کرده است.

از ویژگی معیارها و ضوابط تدوین شده توسط این موسسه، روش های طرح اختلاط آزمایشگاهی مخلوط های آسفالت گرم و سرد با قیرهای خالص، محلول و قیرابه ها و مشخصات فنی و مکانیکی این مخلوط ها شامل مقاومت، روانی، فضای خالی و سایر خصوصیات است که در آئین نامه های معتبر دیگر برای آنها مقرراتی وضع نشده است.
معیارهای آسفالتی انستیتو آسفالت در شمار نخستین مقرراتی هستند که در مشخصات فنی عمومی راه های اصلی و آزادراه های ایران بکار گرفته شده و سابقه این کاربرد که هم اکنون نیز متداول و جاری است به سالهای پایانی دهه 1330، یعنی به دوره برنامه دوم راهسازی ایران میرسد.

5. استاندارد اِی سی اَی (ACI)

آئین نامه های این موسسه ویژه سازه ها و ساختمان ها و روسازی های بتنی برای مرحله طرح و اجرا تدوین شده است که در مورد کیفیت مصالح مصرفی در لایه های غیربتنی، بتنی و آزمایش های کنترل، استانداردهای اِی تی اِم و آشتو، ملاک ارزیابی قرار می گیرد. سابقه عملکرد این موسسه به حدود یک قرن می رسد.

بررسی آئین نامه های روسازی در ایران

استفاده از مقررات، معیارها و ضوابط فنی در طرح و اجرای روسازی راه در ایران، از برنامه اول راه سازی کشور و از سالهای میانی دهه 40-1330 آغاز می شود که طراحی و نظارت بر اجرای پروژه های راهسازی برای نخستین بار به مشاورین، خارجی واگذار گردید ( مهندسین مشاور جان مولم انگلیسی، مهندسین مشاور ککس آلمانی، امان اندویتنی آمریکائی، کامپساکس دانمارکی، اتکو فرانسوی و …) علاوه بر آئین نامه ها و مقررات کاملاً متفاوتی که هریک از مشاورین خارجی در قالب مشخصات فنی عمومی و خصوصی، در محورهای مورد قرارداد خود، وضع و اجرا می کردند، اسناد و مدارک دیگری که معرف رعایت استانداردها و معیارهای معینی در طرح، اجرا و انتخاب مصالح در پروژه های راهسازی از دهه 40-1330 تاکنون می باشد، وجود دارد. که شامل موارد زیر است:

9-1 ابلاغیه های فنی 

ابلاغیه های فنی مشترک وزارت راه و ترابری و سازمان برنامه و بودجه وقت در مورد طرح و اجرای روسازی راه در دهه 40-1330 بشرح زیر می باشد.

9-1-1 ابلاغیه فنی شماره 1 ( سال 1334) 

مربوط به دوره طرح روسازی راه و برآورد وسایل نقلیه سنگین و سبک در محاسبات طرح

9-1-2 ابلاغیه فنی شماره 6 ( سال 1334 ) 

موضوع وزن وسایل نقلیه و وزن محور منفرد

9-1-3 ابلاغیه فنی شماره 7 و ضمایم آن ( سال 1335 ) 

موضوع تعیین ضخامت روسازی راه با روش سی بی آر، بارگذاری با صفحه ، روش نفوذ مخروط و شرح چگونگی انجام این آزمایش ها

9-1-4 ابلاغیه فنی شماره 9 ( سال 1336 ) 

موضوع ضخامت روسازی برحسب تغییرات سی بی آر خاک بستر روسازی، نوع مصالح مصرفی و روش اجرای عملیات .

9-2 نشریات سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور 

معیارهای مصالح مصرفی در زیرسازی و روسازی راه و آزمایش های کنترل کیفیت آنها در حین اجرای عملیات، در قالب مشخصات فنی عمومی راه که عمدتاً با استفاده از استانداردهای آشتو، اِی اِس تی اِم، بی اس و انستیتو آسفالت، تهیه شده بودند به شرح زیر می باشند:

9-2-1 مشخصات فنی عمومی راه های اصلی

نشریه شماره 33 سال 1353 ( تجدیدنظر در نخستین مشخصات فنی عمومی که تاریخ انتشار دقیق آن معلوم نیست)

9-2-2 مشخصات فنی عمومی راه های فرعی درجه یک و دو 

نشریه شماره 48، سال 1354

9-2-3 مشخصات فنی عمومی راه 

نشریه شماره 101 سال 1364و تجدید نظر اول آن در سال 1383.

9-3 آئین نامه های طرح روسازی 

از آئین نامه های طرح روسازی راه که توسط مشاورین خارجی، یا مشارکت ایرانی- خارجی در پروژه های راهسازی استفاده شده، سابقه و نشانه ای وجود ندارد. اما آئین نامه ها و استاندارهای معبتری را که همواره مرجع و مأخذ اصلی وزارت راه و ترابری و یا مهندسان مشاور ایرانی در طرح سازه روسازی و محاسبه ضخامت لایه ها و یا روکش های تقویتی آسفالتی پروژه ها بوده اند بشرح زیر می توان نام برد :

9-3-1 آئین نامه روسازی آسفالتی راه های ایران 

نشریه شماره 234 از انتشارات سازمان مدیریت و برنامه ریزی چاپ سال 1381.

9-3-2 نشریه 1-MS انستیتو آسفالت 

از چاپ سال های 1964 الی 1991 موضوع طرح روسازی آسفالتی راه ها و خیابان ها

9-3-3 نشریه 17-MS انستیتو آسفالت 

از نخستین چاپ سال 1969 تا آخرین چاپ سال 1996 موضوع روکش آسفالتی و بهسازی

9-3-4 آئین نامه موقت طرح روسازی آسفالتی آشتو 

چاپ دوره ای، از 1961 تا قبل از 1986، در یک جلد و آئین نامه نهائی، چاپ 1986 تا 1996 برای راه های جدید و روکش های تقویتی طی دو جلد که جلد اول آن مربوط به عوامل و عناصر طرح و جلد دوم، تفسیر فصل ها و بخش های جلد اول را در بر می گیرد.

9-3-5 نشریات شماره 29 و 31 آزمایشگاه تحقیقات راه 

استاندارد بی اس برای راه های جدید، چاپ دوره های 1960 تاکنون

9-3-6 آئین نامه کالیفرنیا 

آئین نامه کالیفرنیا با روش ضریب ترافیک که آخرین آن مربوط به چاپ 1995 بوده و مورد استفاده قرار گرفته است .

معیارهای آیین نامه روسازی

معیارهای طرح روسازی در این آئین نامه بشرح زیر طبقه بندی شده اند:

1. معیارهای اجباری 

معیارهایی است که برای تامین هدف های اصلی طراحی از اولویت خاص برخوردارند و نباید از آنها عدول کرد. این معیارها با حروف درشت تر از معمول در متن چاپ شده و در آنها معمولاً از واژه «باید» یا «نباید» استفاده شده است.

2. معیارهای توصیه شده 

معیارهائی است که با حروف معمولی چاپ شده و در آنها ممولاً از واژه «بهتراست» یا «می توان» استفاده شده است. برای عدول از این معیارها تائید مرجع تصویب کننده طرح لازم می باشد.